Lão Hạc – Nam Cao

“Lão Hạc ngồi lặng lẽ, hưởng chút khoái lạc con con ấy. Tôi cũng ngồi lặng lẽ. Tôi nghĩ đến mấy quyển sách quý của tôi. Hồi bị ốm nặng ở Sài Gòn tôi bán gần hết cả áo quần, nhưng vẫn không chịu bán cho ai một quyển. Ốm dậy, tôi về quê, hành lý chỉ vẻn vẹn có một cái va-ly đựng toàn những sách. Ôi những quyển sách rất nâng niu! Tôi đã nguyện giữ chúng suốt đời, để lưu lại cái kỷ niệm một thời chăm chỉ, hăng hái và tin tưởng đầy những say mê đẹp và cao vọng: mỗi lần mở một quyển ra, chưa kịp đọc dòng nào, tôi đã thấy bừng lên trong lòng tôi như một rạng đông, cái hình ảnh tuổi hai mươi trong trẻo, biết yêu và biết ghét…
Nhưng đời người ta không chỉ khổ một lần. Mỗi lần cùng đường, đất sinh nhai, và bán hết mọi thứ rồi, tôi lại phải bán đi một ít sách của tôi. Sau cùng chỉ còn có năm quyển, tôi nhất định, dù có phải chết cũng không chịu bán.
Ấy thế mà tôi cũng bán! Mới cách đây có hơn một tháng thôi, đứa con nhỏ của tôi bị chứng lỵ gần kiệt sức… Không! Lão Hạc ơi! Ta có quyền giữ cho ta một tí gì đâu? Lão quý con chó vàng của lão đã thấm vào đâu với tôi quý năm quyển sách của tôi…”
Chiều buồn giông về, nằm dài mà đọc truyện Nam Cao, Bỗng thấy Nam Cao có cách dùng chữ gì mà mỉa mai quá.
Trong Giăng Sáng ông mắng tất, mắng cả bọn nhà giàu, mắng lẫn bọn nhà nghèo, mắng luôn cả mấy ông tiết kiếm, mắng nốt bọn hoang phí. Có đôi lúc, đọc ông còn thấy ông mắng cả ông, ông mắng cả cái tư tưởng ông.
Trong Đôi Mắt. Ông có mắng cả bác Phụng, mắng cả tiền nhân, mắng luôn hậu bối.
Ấy thế mà ông có cái kiểu khen hay nức nở, mà thực tế thì đọc xong, nghĩ một lúc, ta thấy ông không khen. Mà cũng không phải không khen, ông có kiểu dùng chữ mỉa mai, có cái kiểu mỉa mai của kẻ vừa hiểu chuyện mà chẳng hiểu chuyện gì.
Ông mắng cũng cay nghiệt, ông khen cũng cay nghiệt, ấy thế mà chẳng ai trách được ông, ấy thế mà chẳng ai khen được ông, Họ đọc ông viết như những cách phụng phịu của bọn con nít, cố mà học bài để vòi người khác công nhận mình là con ngoan trò giỏi. Rồi sau đó, bọn trẻ con đó chạy ra đồng, quên hết đi mà bắn bi, mà chăn trâu, mà chạy nhảy. Nói những người công nhận cũng thế thôi, họ cứ tấm tắc khen, nhưng họ có biết gì đâu. Họ có bao nhiêu cái thú vui hơn là ngồi một chỗ, hiểu xem người khác đang thế nào